هنر سوخته نگاری بر روی چوب

سوخته نگاری چیست؟
پیروگرافی یا همان سوخته نگاری (Pyrography یا Pyrogravure) هنر تزئین چوب یا سایر مواد با علائم سوختگی ناشی از کاربرد کنترل شده یک شی داغ شده مانند پوکر(سیخ شومینه یا مفتول) است.
همچنین به عنوان پوکرورک (pokerwork) و یا سوخته کاری روی چوب (wood burning) شناخته می شود.
این اصطلاح به معنی “نگارش با آتش” می باشد که ازدو کلمه یونانی pur (آتش) و graphos (نگارش) است.

سوخته کاری روی چوب یا سوخت نگاری روی چوب هنریست به طور مشخص با سابقهای دیرینه و به اشکال گوناگون در اعصار مختلف اجرا می شده.


این فلز می توانسته قالبی مشخص داشته باشد تا طرح آن روی چوب نقش ببندد (مانند مهر برنجی که سازندگان ساز نی نام خود را روی آن حک می کنند).

برخی معتقدند که “تاریخ سوخته نگاری از قرن هفدهم شروع می شود و در قرن نوزدهم به بالاترین استاندارد خود میرسد.”
با استفاده از این هنر میتوان به طیف وسیعی از رنگها و سایهها دست یافت. متفاوت بودن نوع نوک مصرفی، دما یا نحوه استفاده از آهن روی مواد، همگی جلوه های مختلفی ایجاد می کنند. پس از سوختن طرح، اشیاء چوبی اغلب رنگ می شوند.
از چوب های سخت روشن رنگ مانند چنار، چوب باس، راش و توس بیشتر استفاده می شود، زیرا دانههای ریز آنها تراکمی نیست. با این حال، از چوبهای دیگر مانند افرا، کاج یا بلوط نیز استفاده می شود.
همچنین از پیروگرافی بر روی مواد چرمی نیز استفاده می شود. به این صورت که چرم خود را به طراحیهای جسورانه می بخشد، و همچنین اجازه می دهد سایه بسیار ظریفی حاصل شود. در سوخته نگاری، از چرم مخصوص برنزه گیاهی (زیرا روشهای برنزه کننده مدرن، مواد شیمیایی را در چرم باقی می گذارند که در صورت سوزاندن سمی هستند)، و معمولاً از رنگهای روشن آن، برای ایجاد یک کنتراست خوب بایداستفاده شود.

در این مقاله از مجله اینترنتی بیننده، سعی شده است تا شما را هرچه بیشتر با هنر سوخته نگاری آشنا نماییم!
سوختهنگاری همچنین در میان صنعتگران و هنرمندان کدوقلیانی محبوب است، که در آن طرحها در قسمت بیرونی یک کدو خشک پوست سخت سوزانده می شوند.

تاریخچه سوختهنگاری
زمان دقیق تاریخ این هنر مشخص نیست ولی عدهای معتقدند که تاریخ این هنر از زمان طلوع تاریخ ثبت شده که توسط برخی فرهنگها از جمله مصری ها و برخی قبایل آفریقایی مورد استفاده قرار می گرفت.
رابرت بویر سوخته نگار، فرض می کند که شکل هنری آن به دوران ماقبل تاریخ باز میگردد؛ زمانی که انسانهای اولیه با استفاده از بقایای سوخت شده آتش سوزی خود، طرح میآفریدند؛ زمان کشف آتش.
قدیمی ترین نمونه اثر چوبی، در کاوشهای باستانی شهر سوخته زابل، بدست آمده است. این اثر یک شانه چوبی است که قدمت آن به هزاره پنجم پیش از میلاد میرسد. گروهی از کارشناسان معتقدند که طرحهای روی آن کاملا ایرانی است.

در دوران هخامنشیان هم استفاده از چوب، هنری متداول بوده است به طوری که در ساخت عمارت های هخامنشی (شوش و آپادانا) از درخت های بلوط ایرانی و سدر لبنانی استفاده شده بود. بدین ترتیب قبل از استفاده از آهن در ساخت بنا، تخت جمشید بزرگ ترین سطح زیربنایی بوده که از چوب درآن استفاده فراوانی شده و تمامی این آثار چوبی در اثر آتش سوزی از بین رفتند.
در فاصله انقراض سلسله صفویه تا دوره قاجاریه این هنر به فراموشی سپرده شد.
در اوایل دوره سلجوقی این هنر به صورت سوخت روی چرم اجرا می شد. نحوه کار به این صورت بوده است که طرح مورد نظرشان را بر روی چرم منتقل کرده، سپس با استفاده از میله های داغ، طرح موردنظر را می سوزاندند و برای روی جلد کتابهای نفیس خطی، و بیشتر قرآن استفاده می کردند.
در اواخر عهد سلجوقی و اوایل عهد تیموری این هنر کمکم از روی چرم بر روی انواع ظروف چوبی، مخصوصا پایه های پیکره های چوبی انتقال یافت.

در ایران هنر سوخت روی چوب، هنری است که مانند هنرهای سنتی در دوره صفویه به اوج خود رسید. اما با گذشت زمان متاسفانه به علت دشوار بودن اجرای این تکنیک بر روی چوب، کمکم از تعداد این آثار کاسته شده و در نتیجه این هنر به بوته فراموشی سپرده شد.
در چین این هنر از زمان سلسله هان شناخته شد، که به “گلدوزی با سوزن آتشی یا داغ” معروف بود.
در دوران ویکتوریا، اختراع ماشین آلات سوخته نگاری، علاقه گسترده به صنایع دستی را برانگیخت و در این زمان بود که اصطلاح پیروگرافی یا سوخته نگاری ابداع شد (قبلاً نام “pokerwork” بیشتر مورد استفاده قرار میگرفت).
در اواخر قرن نوزدهم، معماری از ملبورن به نام آلفرد اسمارت کشف کرد که رنگی را که بر مبنای آب باشد را می توان به صورت داغ با پمپاژ بخارهای بنزولین (قطران یا قیر زغال سنگ) از طریق مداد پلاتین توخالی گرم شده، بر روی چوب استفاده کرد.
این هنر با استفاده از رنگ آمیزی و سایه زدن که قبلاً غیرممکن بود، باعث پیشرفت هنر سوخته نگاری شد.
در اوایل قرن بیستم، دستگاه هویه برقی، هنر سوختهنگاری را تسهیل بخشید و هنر نو جعبههای دستکش سوخته نگاری شده و آثار هنری دیگر را در آن دوره محبوب کرد.
سوخته نگاری یک هنر محلی سنتی در بسیاری از مناطق اروپا، از جمله رومانی، لهستان، مجارستان و فلاندر و همچنین آرژانتین و مناطق دیگر در آمریکای جنوبی است.

هنر کهن سوخته کاری روی چوب یا سوخته نگاری متأسفانه از هنرهای ناشناخته از لحاظ کاربردی ، تکنیکی، سابقه و آموزش صحیح در ایران می باشد و آغاز به کار آن در پرده ای از ابهام است. هنر سوخت نگاری روی چوب به شیوه امروزی آن قدمتی طولانی نداشته چون اساس کار آن هویه برقی بوده و به نظر می رسد تاریخچه ای بیش از ۲۰ سال نداشته باشد.

ابزار سوختهنگاری
در این مقاله از مجله اینترنتی بیننده، سعی شده است تا شما را با هنر سوخته نگاری و ابزار آن آشنا نماییم!
ابزار مورد نیاز سوخته نگاری با هزینه پایین قابل تهیه است و می توانید در کارگاه نجاری یا کارگاه خانگی خود، به انجام هنر سوخته نگاری بپردازید. به عبارتی سوخته کاری یا سوخته نگاری هنری کم هزینه است. فقط .کافی است ابزار سوخته نگاری را تهیه کنید و آثار هنری زیبایی خلق کنید.
ابزار سوخت نگاری شامل هویه، چوب، سنباده، کاربن، یا زغال طراحی و طرح می باشد.

1.هویه سوخته نگاری
- هویه هایی که از المنت(element) برای تولید حرارت استفاده می کنند.
- هویه هایی که با استفاده از جریان مستقیم برق و آمپر بالا از سیم، نوک هویه را که به شکل سیم است، حرارت می دهند.


ویژگی های دستگاه سوخته نگاری
از ویژگی های مهم دستگاه سوخته نگاری میتوان به تعداد سری، چاقو و شابلون های آن اشاره نمود. همچنین یکی از مهم ترین نکات که در هنگام خرید دستگاه سوخته نگاری باید به آن توجه نمود، دیمر دار بودن آن است و این که بتوان دما و حرارت را تنظیم نمود.

دستگاه لیختنبرگ
دستگاه لیختنبرگ با استفاده از قدرت جریان الکتریسیته و ولتاژ بالا بر روی اجسام نارسانا همچون چوب طرح و اشکالی شبیه به درخت و رعد و برق انتقال می دهد. این انتقال به واسطه حرارت و سوزاندن چوب اتفاق می افتد.


2. سمباده
سمباده های مورد نیاز بستگی به چوب شما دارد. اگر چوب شما خوب برش خورده باشد و سطح نسبتا صافی داشته باشد می توانید سطح آن را با پوسته آب برای سوخت نگاری آماده کنید. پوسته آب ها شماره بندی دارد و هر چه شماره آن کمتر باشد سمباده زبر تری است.

-
برای سمباده زدن چوب باید حداقل سه مرحله سمباده کاری کنید. ابتدا با سمباده زبر به عنوان مثال پوسته آب شماره 120 چوب را سمباده بزنید. وقتی سطح چوب کاملا صاف شد با سمباده نرم تری به عنوان مثال پوسته آب شماره 400 کار را ادامه بدهید و در نهایت هم با سمباده نرم تری از شماره 800 به بالا سطح چوب را کاملا سیقلی کنید.
سمباده زدن چوب 3. چوب، چرم، مقوا و کاغذ
اجرای سوخت نگاری روی اکثر چوب ها ممکن است اما چوب هایی هستند که زیبا تر می سوزند. به طور کلی به دلیل اینکه سوخت نگاری روی چوب از ایجاد طیف رنگ قهوهای به وجود میآید بهتر است چوبی انتخاب شود که پس از سوختن رنگ قهوهای به خوبی روی آن دیده شود. بنابراین تمرکز ما بر روی چوب هایی با رنگ روشن خواهد بود.
برخی از چوبها مانند چوب کاج و توت با وجود رنگ روشن مناسب سوخت نیستند. رگه های موجود بر روی این چوب ها جنسی سخت تر از بافت چوب داشته و این امر باعث خواهد شد سوزاندن قسمت هایی از طرح که روی رگه های چوب است مشکل شود و رنگی که روی رگه ایجاد خواهد شد با رنگی که روی بافت خود چوب ایجاد خواهد شد، متفاوت است که موجب می شود کار یک دستی نداشته باشید.
آویز سوخته نگاری شده چوب افرا یکی از بهترین چوب های موجود برای سوخت نگاری است. جنس این چوب نه آنقدر محکم است که به سختی بسوزد و نه آنقدر نرم که باعث فرورفتن هویه به داخل چوب و ایجاد فرورفتگی شود. از دیگر چوب های مناسب برای سوخت نگاری می توان چوب گلابی، نارنج، گردوی سفید و سپیدار را نام برد.
در صورت عدم دسترسی به چوب مناسب می توان از روکش هایچوب موجود در بازار استفاده کرد.
روکش ها قیمت مناسبی دارند و برای تمرین و ایجاد آثاری در اندازه های بزرگ مناسب هستند.
سوخته نگاری روی چرم هنر سوخت روی چرم یعنی کاربرد رنگهای تیره از چرم بر روی بوم مورد نظر و نصب و چسباندن آنها در کنار همدیگر . درحال حاضر از استادان پیش کسوت در این هنر چند تن باقی مانده اند. دراین نوع هنر، گاهی از همه تزئینات رایج روی چرم نیز استفاده می شود.
وجه تسمیه هنر سوخته نگاری را به دو دلیل دانسته اند:
- اول کاربرد رنگهای سوخته یعنی رنگهای غیر شفاف و پخته در هنر سوخت چرم بر خلاف هنر مینیاتور و نقاشی ایرانی. این امر از مبانی و اصول اصلی هنر سوخت چرم است.
- دوم به دلیل ایجاد نقوش برجسته بر روی قطعات چرم تیماج که به دو روش ضربی و یا توسط ابزار های گداخته می باشد.
از آنجا که معمولا کتب، واجد نسخههای متعددی هستند، مگر در موارد استثنائی، امکان جلد سازی به شیوه سوخت چرم با ابزارهای گداخته وهمچنین خلق آثار پرکار روی آن معمول نبوده و به همین علت جلد سازان بیشتر با تهیه مهرهای فلزی نقش بر جسته مختلف، جلدها را به روش ضربی آماده میکردند.
در صورتی که به چوب و چرم مناسب دسترسی ندارید می توانید از مقواهای گِرم بالا و حتی کاغذ استفاده کنید.
طرح اولیه 4. طرح اولیه
برای شروع کار به یک طرح مناسب نیاز خواهید داشت. این طرح بسته به سلیقه شما متفاوت خواهد بود. بهتر است برای شروع کار طرحی ساده انتخاب کنید؛ چون بر خلاف تصور اولیه افراد، سوخت نگاری بسیار دشوار تر از آن است که تصور می کنید و با انتخاب یک طرح مشکل به زودی از این هنر زده خواهید شد. بهتر است این هنر را گام به گام و با حوصله دنبال کنید.
طرح و کاربن 5.کاربن
برای انتقال طرح بر روی چوب (چرم،مقوا و کاغذ) راه های مختلی هست. ساده ترین راه استفاده از کاربن است. باید حتماً از کاربن های مشکی یا زرد استفاده کنید. کاربن های زرد بسیار مناسب هستند به این دلیل که اثری که از آن بر روی چوب می ماند مشکلی برای سایه های ایجاد شده توسط هویه ایجاد نمی کند. ولی اثر کاربن های آبی و سیاه بعد از رسیدن حرارت هویه کمی پخش شده و ظاهر کار را خراب می کنند.
کاربن های زرد اثری بسیار کمرنگ روی چوب می گذارند و وقتی طرحی که دارید خطوط زیادی دارد و پیچیده است، پیدا کردن خطوط مشکل می شود. از کاربن های آبی به هیچ عنوان استفاده نکنید و برای طرح های مشکل تر از کاربن مشکی استفاده کنید. سعی کنید کاربن مارک pelican تهیه کنید. قبل از استفاده از آن با دستمال کاغذی کمی جوهر کاربن را بگیرید تا سطح چوب را سیاه نکند و اثری که روی چوب می گذارد تا حد امکان کمرنگ باشد.شیوه هویه دست گرفتن شیوه سوختهنگاری
در این هنر دقت از جایگاه بالایی برخوردار میباشد. کوچکترین بی دقتی و حواس پرتی باعث از بین رفتن اثر به طور کامل اثر خواهدشد. تناسب کنتراستهای اعمال شده بر روی چوب نیز از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.
در سوخته نگاری ازدو رنگ اصلی قهوهای و طلایی استفاده میشود و طیفهای مختلفی که از این دو رنگ بوجود می آید، تعیین کننده زیبایی اثر خواهد بود. خلق کنتراستهای مختلف از دو رنگی که گفته شد و البته برقراری تناسب بین آنها، تنها هنری است که یک هنرمند سوخته کار پس از انتخاب شایسته طرح باید به منصۀ ظهور بگذارد.
حساسیت بالا باعث می شود که هنرمند تمام تمرکز و توجه خود را در زمان انجام کار، معطوف به آن کرده و کوچک ترین توجهی به اطراف نداشته باشد؛ چون کمترین اختلاف زمانی در انجام سوخت باعث تغییر رنگ چوب و در نتیجه اختلاف در کنتراستها شده و یا اینکه باعث فرو رفتن نوک بسیار داغ هویه در چوب شده و اثر را از بین خواهد برد. نفس نیز در هنگام انجام سوخت حبس می شود تا کنترل بیشتری بر روی چوب و هویه اعمال گردد.کنتراست رنگ ها در سوخته نگاری تفاوت بین نوع ضربه های قلم هویه سوخته نگاری به صورت مجزا و یا به صورت ترکیبی برای عمق بخشی، سه بعدی سازی و سایه زدن کار استفاده خواهد شد، که در صورت کاربرد مناسب جلوه بی نظیری به کار خواهد بخشید.
سوخته نگاری با سه ابزار شعله های تحت کنترل (فندک اتمی)، هویه های مخصوص و شن داغ (برای ایجاد سایه) صورت میگیرد که هر کدام در جایی کاربرد خواهد داشت .
سوخته نگاری بوسیله هویه با هویههای برقی مخصوص اینکار انجام خواهد شد.رنگ کردن سوخته نگاره اکنون می توانید با افزودن رنگ، زیبایی و جلوه خاصی به سوخته نگاره خود بدهید. رنگ زدن اختیاری است و ممکن است در برخی از تصاویر بهتر از سایر تصاویر باشد.
امروزه روز و با پیشرفت علم این کار حتی با لیزر نیز انجام پذیر است.استند موبایل سوخته نگاری شده با لیزر این هنر می تواند منبع درآمد خانگی خوبی برای علاقهمندان به این هنر باشد.
..............................
منابع:
- ویکیپدیا
- ایران آنتیک
- آیچوب
- redclock.ir
- https://www.wikihow.com/Woodburn
شاید به این مطالب هم علاقه مند باشید

شب یلدا
این جشن انقلاب زمستانی، با قدمتی 7000 ساله، در 30 آذر هر سال برگزار می شود و یکی از باستانی ترین جشنواره های پارسی به شمار می رود.
فرهنگ و هنر 1399/10/01 مشاهده مطلب

"میَزد"، سفره شب یلدا
یکی از مهمترین، خوشمزه ترین و هیجان انگیزترین بخش های شب یلدا، سفره شب یلدا و تنقلات و خوردنی های لذیذ و جذاب آن است.
فرهنگ و هنر 1399/10/01 مشاهده مطلب

شب یلدا در ایران
این مطلب به شما کمک خواهد کرد تا با رسوم مختلف مردم در نقاط مختلف ایران عزیزمان آشنا شوید.
فرهنگ و هنر 1399/10/01 مشاهده مطلب

نام انقلاب زمستانی در تمدن های باستان
آیا می دانستید که انقلاب زمستانی یا همان شب یلدای خودمان، توسط تمدنهای مختلف در سراسر جهان هم جشن گرفته می شود؟
فرهنگ و هنر 1399/10/06 مشاهده مطلب

آیینهای زمستانی در ایران
از دیرباز در میان ایرانیان، زمستان، با توجه به نوع شدت سرما به دو چله تقسیم می شده است؛ افسانه هایی شنیدنی نیز در مورد جنگ دو چله وجود دارد!
فرهنگ و هنر 1399/10/08 مشاهده مطلب